Program:

Koncert pamięci Stefana Behra

Stefan Behr (1919–1974)

Piosenki dla dzieci, piosenki na głos z fortepianem do słów polskich poetów

do słów Juliana Tuwima:

Abecadło, Cuda i dziwy, Figielek, Deszczyk, Idzie Grześ, Kotek, Ptak, Ptasie plotki

Warszawa

Rozmowa z osłem sł. Wanda Chotomska

Chmurka się uniża sł. Józef Czechowicz

do tekstów Jana Brzechwy:

Atrament, Kaczka Dziwaczka, Koziołeczek, Psie smutki, Tańcowała igła z nitką

Tydzień, Jestem sobie wietrzyk sł. J. Kwintowa

Przerwa

Infantylia na chór mieszany a cappella do słów Joanny Kulmowej (1966)

    W Infantylii

Parasole

Ogródek

Jesień

Abstraction in mi na fortepian (1964)

Dwie pieśni do słów Władysława Broniewskiego na chór mieszany a cappella (1971)

    Zachód

    Cienie

Pięć utworów na 5 instrumentów na flet, fortepian, skrzypce, altówkę i wiolonczelę (1968) 

Wiersz ostatni do słów Władysława Broniewskiego na chór mieszany a cappella (1971)

Wykonawcy:

Bilety:

Bilety dostępne na stronie Festiwalu www.sztukazleobecna.pl od 3.04.2023

Festiwal:

W dniach 14 kwietnia – 14 maja 2023 r. Biuro Wydarzeń Kulturalnych Instytutu Pamięci Narodowej organizuje Festiwal Sztuka Źle Obecna, poświęcony twórcom muzyki, wykluczonym i cenzurowanym przez władze komunistyczne w Polsce. 

Pragniemy, by ich twórczość – kiedyś dyskredytowana i pomijana – na nowo odrodziła się z popiołów i zyskała należne jej miejsce w kanonie polskiej muzyki. Zapraszamy na koncerty do siedmiu miast Polski, by wspólnie celebrować artystyczną ucztę! 

Sztuka, którą chcemy zaprezentować w czasie festiwalu, niosła w sobie bunt przeciwko zniewoleniu, odnosiła się bardzo często do osobistych przeżyć związanych z represjami, jakie spotkały polskie społeczeństwo w latach 1945–1990 ze strony komunistów. Festiwal ma za zadanie przywrócić pamięć o artystach, takich jak Andrzej Panufnik, Antoni Szałowski, Stefan Kisielewski, Roman Palester, Roman Padlewski, Tadeusz Zygfryd Passern, Stefan Behr i inni. Niektórzy z nich zdecydowali się na emigrację jako akt protestu wobec władz komunistycznych, inni mimo trudności ideologicznych próbowali tworzyć nieskrępowaną sztukę w swojej Ojczyźnie.

Festiwal odbędzie się w siedmiu miastach (Warszawa, Wrocław, Gdańsk, Łódź, Kraków, Nysa oraz Jelenia Góra), bezpłatne bilety można zarezerwować przez stronę sztukazleobecna.pl.

Program Festiwalu

14 kwietnia 2023, godz. 19.00 – Wrocław, Narodowe Forum Muzyki im. Witolda Lutosławskiego, koncert inauguracyjny (utwory A. Panufnika, A. Szałowskiego, S. Kisielewskiego)

16 kwietnia 2023, godz. 19.00 – Nysa, Bazylika św. Jakuba i św. Agnieszki, Religijne dzieła w kręgu Szymanowskiego (utwory R. Palestera, T. Kasserna, R. Padlewskiego; wystawa witraży A. Stalony-Dobrzańskiego)

21 kwietnia 2023, godz. 19.00 – Warszawa, Studio Koncertowe Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego, W kręgu muzyki kameralnej (utwory S. Kisielewskiego, Z. Mycielskiego, R. Palestera; wystawa witraży A. Stalony-Dobrzańskiego)

23 kwietnia 2023, godz. 18.00 – Warszawa, Nowa Miodowa – Sala koncertowa ZPSM NR 1, Koncert pamięci Stefana Behra

6 maja 2023, godz. 18.00 – Kraków, Filharmonia im. Karola Szymanowskiego, Polscy twórcy pochodzenia żydowskiego (utwory R. Palestra, T. Kasserna, R. Ryterbanda; wystawa witraży A. Stalony-Dobrzańskiego)

7 maja 2023, godz. 13.00 – Gdańsk, Opera Bałtycka, koncert dla dzieci (utwory S. Behra)

11 maja 2023, godz. 19.00 – Jelenia Góra, Filharmonia Dolnośląska, recital pieśni (utwory M. Wajnberga, W. Kasserna, Sz. Laksa)

14 maja 2023, godz. 19.00 – Łódź, Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina, Kompozytorzy związani z Łodzią (utwory R. Ryterbanda, M. Magina; wystawa witraży A. Stalony-Dobrzańskiego).

Patroni medialni: Polskie Radio, Polskie Radio – Dwójka, TVP Kultura, Polmic

Partnerzy: Narodowe Forum Muzyki – Filharmonia Wrocławska, Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina, Filharmonia im. Karola Szymanowskiego w Krakowie

Stefan Behr:

Stefan Behr (ur. 1919 w Warszawie, zm. 1974 tamże) to jeden z kompozytorów „doskonale nieobecnych” w polskim życiu koncertowym. Skąpe informacje, ograniczające się do czterech lakonicznych zdań i niepełnego wykazu utworów w najpoważniejszym – jak się wydaje – źródle, jakim jest Encyklopedia muzyczna PWM (autorka hasła: Małgorzata Perkowska, t. 1: ab, red. Elżbieta Dziębowska, Kraków 1979), potwierdzają status tego twórcy i jego spuścizny w polskiej kulturze muzycznej. Nieco więcej danych przynoszą nowsze opracowania, m.in. hasła osobowe na stronach culture.pl, polmic.pl (przygotowane przez Małgorzatę Kosińską, sierpień 2003) czy w leksykonie Kompozytorzy polscy 1918–2000 (autorka hasła: Anna Iwanicka-Nijakowska, t. 2: Biogramy, red. Marek Podhajski, Gdańsk–Warszawa 2005), jednakże oprócz kilku szczegółów dotyczących nagród w konkursach kompozytorskich nie dowiadujemy się zbyt wiele na temat poetyki muzycznej tego twórcy. 

Twórca utworów, jakie dzisiaj rozbrzmiewać będą w Sali Koncertowej Zespołu Szkół Muzycznych, przyszedł na świat w Warszawie w 1919 roku, w czasie, gdy po odzyskaniu niepodległości przed państwem polskim stało wyzwanie uformowania od nowa spójnych struktur gospodarczo-politycznych z trzech całkowicie różnych obszarów. Dzieciństwo przyszłego kompozytora nie należało do najszczęśliwszych. W 1920 roku zmarła matka Ludwika z Laskowskich i wychowaniem chłopca zajął się ojciec Antoni, adwokat amatorsko muzykujący na skrzypcach; jak napisał w artykule wspomnieniowym Zbigniew Penherski: „przedkładający domowe muzykowanie (również w kwartecie) ponad obowiązki adwokackie” (Stefan Behr. W drugą rocznicę śmierci, „Ruch Muzyczny” 1976 nr 22, s. 13). Pozorna stabilizacja nie trwała długo, gdyż ojciec zmarł w 1934 roku i od tego momentu Stefan Behr zmuszony został do podjęcia pracy, by móc kontynuować edukację. Po złożeniu egzaminu dojrzałości w gimnazjum Niklewskiego rozpoczął studia filologiczne na Uniwersytecie Warszawskim. Po ich ukończeniu planował kształcić młodzież gimnazjalną w zakresie języka polskiego i niemieckiego, wybuch wojny uniemożliwił mu jednak uzyskanie dyplomu. Przez lata wojny i okupacji pracował w warsztacie elektrotechnicznym oraz rozpoczął przygodę z muzyką. Początkowo gry na fortepianie uczył się samodzielnie; z czasem pasja ta przybrała kształt regularnej edukacji pod kierunkiem Jana Bereżyńskiego (1940–1944). Po zakończeniu działań wojennych Behr zapisał się do szkoły muzycznej, a we wrześniu 1945 roku przyjęty został do klasy fortepianu Jerzego Lefelda w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (dyplom z wyróżnieniem uzyskał w 1949); w tym czasie rozpoczął także studia w zakresie filologii angielskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Utrzymywał się ze środków stypendialnych i udzielanych lekcji, zatrudniony był również w Orkiestrze Tanecznej Polskiego Radia prowadzonej przez Jana Cajmera. Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę jako nauczyciel gry na fortepianie w średniej szkole muzycznej oraz akompaniator w Państwowej Organizacji Imprez Artystycznych „Artos” i Estradzie Kameralnej Filharmonii Narodowej. Cenił sobie szczególnie koncerty dla szkół służące umuzykalnianiu dzieci i młodzieży. W roku 1953 zorganizował Redakcję Muzyczną działu dziecięcego w Telewizji Polskiej, a zdobyte tam doświadczenie (działał jako improwizator, aranżer i kompozytor) skłoniło go do podjęcia studiów w klasie kompozycji Tadeusza Szeligowskiego w PWSM w Warszawie. Po uzyskaniu dyplomu w 1959 roku poświęcił się pracy twórczej. Oddajmy ponownie głos Zbigniewowi Penherskiemu: „[Dzieło] opusowane, dałoby cyfrę końcową 38. Opusowane nie było – ale opusem jest. Pasjonującym w swojej różnorodności, w bogactwie form i technik, w odkrywczości i logice, w mądrości i spontaniczności”. Potwierdzają to laury konkursowe, m.in. I nagroda na Konkursie Kompozytorskim „Grunwald” w Olsztynie (1960) za cykl Cztery pieśni warmijsko-mazurskie na chór mieszany a cappella, II nagroda Konkursu Młodych Związku Kompozytorów Polskich (1961) za Utwór w 5 częściach na wielką orkiestrę symfoniczną, II nagroda za Epitaphe pour quelqu’un na wielką orkiestrę symfoniczną oraz wyróżnienie za Noctiflore na wielką orkiestrę symfoniczną Konkursu Kompozytorskiego im. Grzegorza Fitelberga (1962) czy II nagroda za Osiem utworów na fortepian na konkursie kompozytorskim w Koszalinie (1968). Stefan Behr zmarł nagle w 1974 roku, pozostawiając po sobie utwory orkiestrowe, kameralne, fortepianowe, pieśni solowe i chóralne oraz szczególnie cenione przez siebie piosenki dla dzieci. 

Pierwszą część koncertu wypełnią wspomniane piosenki dla dzieci, ze względu na funkcję i przeznaczenie znajdujące szczególne miejsce w twórczości Stefana Behra dopełnione w części drugiej utworami powstałymi pomiędzy 1964 a 1971 rokiem, reprezentującymi rozmaite składy wykonawcze i techniki kompozytorskie. Odnajdziemy w nich z rozmysłem użyte środki, które twórca wymieniał „jednym tchem”: „pogodę i niefrasobliwość, szczerą infantylność (nie jej parodie), rytmy (Bartók, jazz), […] umiłowanie Debussy’ego, ostinata, […] precyzję szczegółów, swobodę całości” ([wypowiedź kompozytora], „Res Facta” 1971 nr 5). Był bowiem twórcą szczególnie wrażliwym na muzyczny kolor, czego dowodzą zarówno utwory chóralne, w których „bawił się” zestawiając głosy w najrozmaitszych konfiguracjach barwowych, jak i instrumentalne. Zderzał w nich skrajne rejestry, prezentował szeroką gamę odcieni dynamicznych, wybrzmiewanie; używał dźwięków spoza skali temperowanej… Stosował szereg określeń wykonawczych precyzujących sposób wydobycia dźwięku i pomagających kreować ekspresję poszczególnych segmentów utworów. Pomagało mu to w kształtowaniu formy muzycznej na zasadzie kontrastowania często akcesorycznych myśli muzycznych – stąd też, obok wskazanej na pierwszym miejscu pogodnej ekspresji dodać należy zdolność do kształtowania epizodów niezwykle intymnych, poetyckich.